DZIAŁ: Różnorodność organizmów lądowych. ROZDZIAŁ 9.: Dlaczego rośliny nasienne dominują na lądach?

Nasiona roślin okryto nasiennych

Wspólną cechą roślin nasiennych jest wytwarzanie nasion, które służą im do rozmnażania i rozprzestrzeniania się, a także umożliwiają przetrwanie niekorzystnych warunków. Naukowcy opisali już ponad 250 000 gatunków roślin okrytonasiennych. Nazwa tej grupy roślin wzięła się stąd, żę ich nasiona są ukryte w owocach. Do okrytonasiennych zalicza się większość roślin, które spotykamy na co dzień w naszym otoczeniu. Należą tu prawie wszystkie rośliny użytkowe, takie jak:

• zboża
• rośliny okopowe 
• oleiste
• włókniste
• lecznicze
• przyprawowe
• warzywa
• drzewa i krzewy liściaste
• rośliny zielne

Występowanie roślin okrytonasiennych
Rośliny okrytonasienne opanowały wszystkie dostępne środowiska na kuli ziemskiej. Wiele z nich przystosowało się do życia w miejscach z ograniczonym dostępem do wody. Przykładami mogą być:

• kaktusy
• rozchodniki
• rojniki gromadzące w łodygach lub liściach

Z kolei poznane już grążele, grzybienie czy trzcina przystosowały się do życia w środowisku wodnym. Niektóre rośliny lubią cień, inne wolą miejsca dobrze nasłonecznione. Są wśród roślin takie, które wymagają gleb bardzo żyznych, i takie, które rosną na glebach ubogich.

Rośliny okrytonasienne:

• brzoskwinie
• pomidory
• papryka
• orzech laskowy
• groch

oraz

• rojnik
• grzybień
• bniec biały
• pszeniec gajowy

Nagonasienne - rośliny nie wytwarzające owoców
Przedstawiciele roślin nagonasiennych, których na świecie opisano zaledwie ok. 800 gatunków, nie wykształcają owoców. Nasiona tych roślin leżą bezpośrednio na łuskach nasiennych szyszek. W Polsce nagonasienne są reprezentowane przez drzewa i krzewy iglaste. Najpospolitszym drzewem iglastym w Polsce jest sosna zwyczajna. W górskich lasach rosną zazwyczaj świerki, a czasem jodły lub modrzewie. Modrzewie są jedynymi w naszej strefie klimatycznej drzewami iglastymi zrzucającymi igły na zimę. Wysoko w górach rośnie kosodrzewina, czyli sosna górska. Rzadko występującymi drzewami iglastymi i podobnie jak kosodrzewina podlegającymi ochronie, są cis i limba.

Drzewa iglaste 

• sosna
• świerk
• jodła

DZIAŁ: Różnorodność organizmów lądowych. ROZDZIAŁ 8.: Warunki życia na lądzie.

Wspólne cechy środowisk lądowych
Środowiska lądowe są bardzo różnorodne. Mimo to mają pewne cechy wspólne, którymi różnią się od środowisk wodnych. Na lądach organizmy poruszają się po stałym podłożu. Powietrze, które jest znacznie rzadsze od wody, także ułatwia poruszanie się, a poza tym zapewnia dostęp do dużych ilości tlenu, co umożliwia organizmom lądowym oddychanie. Niektóre grupy organizmów lądowych - owady, ptaki i niektóre ssaki (nietoperze) - są przystosowane do lotu. Trzeba jednak podkreślić, że wahania temperatury, zarówno w ciągu doby jak i w roku, są na lądzie znacznie większe niż w wodzie. Przeważającej liczbie organizmów lądowych grozi niedobór wody. Przetrwanie w konkretnych warunkach zapewniają organizmom lądowym przystosowania w ich budowie i czynnościach życiowych.

Światło
Na lądzie dostęp do światła jest lepszy niż w wodzie. Niektóre rośliny wymagają dużych ilości światła, a inne rosną w cieniu. Na lądzie są też miejsca - np. głębokie jaskinie -  do których światło nie dociera. Długość dnia i nocy wpływa na czynności życiowe organizmów. Dla roślin konkretna długość dnia jest sygnałem do tego, aby zakwitnąć, a dla zwierząt - aby przystąpić do okresu godowego.

Rośliny światłolubne:

• jaskier
• zawilec

Woda
Środowiska lądowe są bardzo zróżnicowane pod względem dostępności wody - od niemal bezwodnych pustyń i półpustyń po wilgotne lasy równikowe, w których codziennie występują intensywne deszcze. Rośliny przystosowują się do życia w tych środowiskach na wiele sposobów. Jedne gromadzą wodę na zapas, inne regularnie pozbywają się jej nadmiaru. Także zwierzęta przebywające w suchych środowiskach wykazują przystosowania do przetrwania w takich warunkach.

Temperatura
Kiedy panuje wysoka temperatura, sposobem na ochłodzenie organizmu jest wyparowywanie z niego wody. Zarówno rośliny, jak i zwierzęta pozbywają się w ten sposób temperatury ciała. Gdy temperatura jest zbyt wysoka lub zbyt niska, wiele zwierząt zapada w stan odrętwienia lub długotrwałego snu. Rośliny mogą przetrwać okresy niskiej temperatury w postaci kłączy bulw, cebul lub nasion.

Podłoże
W zależności od rodzaju gleby rosną na niej różne rośliny. Z barwą podłoża często jest związane ubarwienie ciała zwierząt. Zwierzęta przystosowały się do poruszania się po podłożu o różnym stopniu twardości, np. kopyta kozicy umożliwiają jej chodzenie po skałach.

DZIAŁ: Życie w glebie i wodzie. ROZDZIAŁ 6.: Płazy to zwierzęta wodno - lądowe.

Płazy bezogonowe i ogoniaste
Przedstawicielami płazów występujących w Polsce są żaby. Podobną do żab budowę ciała mają ropuchy, kumaki i małe, zielone rzekotki drzewne. Wymienione płazy w postaci dorosłej nie mają ogona i dlatego zaliczamy je do bezogonowych. Drugą grupę stanowią płazy ogoniaste. Zwierzęta te mają ogony. Do ogoniastych należą traszki oraz piękne salamandry.

Przystosowanie do życia w wodzie i na lądzie
Dorosłe płazy przebywają w miejscach zacienionych, wilgotnych oraz w pobliżu zbiorników wodnych, a często także w wodzie. Ich skóra pokryta jest jedynie śluzem i w suchych miejscach na lądzie łatwo by mogła ulec wyschnięciu. W budowie ciała płazów np. żaby można zaobserwować przystosowania do życia zarówno na lądzie jak i w wodzie. Kończyny umożliwiają poruszanie się na lądzie jak i w wodzie. Błona pławna występuje między palcami. Śluz pokrywający ciało ułatwia wymianę gazową na lądzie oraz poruszanie się w wodzie. Długi, lepki język umożliwia chwytanie np. owadów stanowiących ich pożywienie. Wszystkie płazy to zwierzęta mięsożerne.

Cykl rozwojowy płazów
W wiosnę żaby gromadzą się w zbiornikach wodnych. Najczęściej występuje u nich zapłodnienie zewnętrzne. Ich jaja zwane skrzekiem, mogą mieć - w zależności od gatunku - różną postać. Z zapłodnionych jaj wykluwają się larwy - kijanki. Dopiero po kilku tygodniach z kijanek rozwijają się dorosłe płazy.

Ochrona płazów
W Polsce często osusza się małe zbiorniki wodne, w skutek czego płazy tracą miejsca, w których mogłyby się rozmnażać. Wszystkie gatunki płazów w Polsce są objęte ścisłą ochroną. Oznacza to, że nie wolno ich zabijać ani zabierać z naturalnego środowiska.

DZIAŁ: Życie w glebie i wodzie. ROZDZIAŁ 5.: Ryby to zwierzęta wodne.

Ryby kostne i chrzęstne
Ryby można podzielić na dwie duże grupy: ryby

• kostne - w ich szkielecie występują elementy zarówno kostne, jak i chrzęstne;
• chrzęstne - ich szkielet jest zbudowany wyłącznie z chrząstki. 

Do ryb kostnych należą wszystkie ryby żyjące w Bałtyku m.in.:

• śledź bałtycki
• szprot
• dorsz
• flądra
• sieja
• łosoś
• szczupak

Do ryb chrzęstnych zalicza się

• rekiny
• płaszczki.

Temperatura ciała ryb zmienia się wraz ze zmianą temperatury wody. Dlatego mówi się, że ryby to zwierzęta zmiennocieplne.

Przystosowania ryb do życia w wodzie

• opływowy kształt ciała
• ciało pokryte łuskami i śluzem

Płetwy ryb można podzielić na parzyste i nieparzyste
Parzyste:

• piersiowe
• brzuszne

Nieparzyste

• ogonowa
• grzbietowa
• odbytowa

Główną siłę napędową stanowię ruchy ogona i płetwy ogonowej. Pozostałe płetwy pozwalają na utrzymywanie równowagi, umożliwiają powolne pływanie i skręcanie. Informacje o ruchach zachodzących w otaczającej wodzie ryby odbierają dzięki linii bocznej - narządowi ciągnącemu się wzdłuż ciała. Wymianę gazową umożliwiają skrzela (pod pokrywami skrzelowymi). Specjalny narząd - pęcherz pławny - umożliwia rybom zmianę głębokości zanurzenia. Jest to rodzaj baloniki występującego wewnątrz ciała. Kiedy w pęcherzu pławnym jest więcej gazu ryba płynie do góry, a kiedy mniej, ryba opada w głąb.

Rozmnażanie się ryb
Ryby są rozdzielnopłciowe, co oznacza, że występują wśród nich samce i samice. Podczas tarła, spotykają się ryby tego samego gatunku. Samice ryb kostnych składają do wody ikrę. Samce polewają ikrę płynem zawierającym plemniki. Do zapłodnienia dochodzi w wodzie, więc poza organizmem samicy. Mówimy, że jest to zapłodnienie zewnętrzne.

DZIAŁ: Życie w glebie i wodzie. ROZDZIAŁ 4.: Bezkręgowce - zwierzęta o prostej budowie, żyjące w różnych środowiskach.

Pierścienice - bezkręgowce o segmentowej budowie ciała
Dżdżownica należy do bezkręgowców zwanych pierścienicami. Nazwa tej grupy zwierząt pochodzi od tego, że ich ciało składa się z licznych pierścieni (segmentów). Przedstawicielami pierścienic są też żyjące w wodach pijawki oraz lądowe dżdżownice kalifornijskie.

Mięczaki - bezkręgowce okryte muszlą
 Ciało mięczaków jest miękkie, z zewnątrz zazwyczaj okryte twardą muszlą. Do mięczaków należą ślimaki, zarówno wodne jak i lądowe. Ślimaki poruszają się dzięki skurczom mięśnia nogi. U ślimaków lądowych wymiana gazowa odbywa się za pomocą płuc, a u wodnych za pomocą albo płuc, albo skrzeli. Dzięki skrzelom ślimaki pobierają tlen bezpośrednio z wody. Do mięczaków zaliczamy też małże. Muszla tych zwierząt składa się z dwóch części. W Polsce spotykamy zarówno małże słodkowodne, jak i morskie. Małże przez specjalny narząd podobny do rurki pobierają wodę. Odcedzają z niej pokarm i pobierają tlen

Skorupiaki - bezkręgowce okryte pancerzem
Większość skorupiaków to zwierzęta wodne. Ich ciało jest pokryte pancerzem. Przedstawicielem tej grupy jest rak. W ciele raka wyróżnia się duży głowotułów i niewielki odwłok. Na głowotułowiu łatwo zauważyć oczy, czułki, aparat gębowy do pobierania pokarmu oraz pięć par odnóży krocznych. Pod odwłokiem znajdują się odnóża odwłokowe, służące do pływania. Narządem wymiany gazowej raka są skrzela.

Pajęczaki - nie tylko pająki 
Wśród pajęczaków najliczniejsze są pająki. Mają cztery pary odnóży krocznych. Ciało pająka jest zbudowane z mniejszego głowotułowia i większego odwłoka. Na głowotułowiu znajdują się: oczy,
aparat gębowy, odnóża. Do pajęczaków należą też krwiopijne kleszcze oraz chorobotwórcze świerzbowce. Narządami wymiany gazowej pajęczaków są płuca.

Owady - bezkręgowce zdolne do lotu
Większość owadów wykazuje zdolność do lotu. Do owadów należą m. in.:

• motyle
• ważki
• chrząszcze
• muchy
• komary
• pszczoły
• osy

Większość owadów ma skrzydła. Larwy często są inne niż postaci dorosłe. Wymiana gazowa u owadów odbywa się dzięki tchawkom - systemowi rurek rozprowadzających tlen po całym ciele.

DZIAŁ: Życie w glebie i wodzie. ROZDZIAŁ 3.: Jakie organizmy żyją w wodach słodkich?

Warunki życia w wodzie
Woda jest mniej przejrzysta niż powietrze. Zawiera znacznie mniej tlenu. Woda jest gęstsza od powietrza, co utrudnia poruszanie się w niej. Organizmom wodnym  nie grozi wyschnięcie.

Wody słodkie - miejsce życia wielu zwierząt
W polskich rzekach i jeziorach występują ryby m.in.

• płocie 
• karasie 
• liny 
• leszcze 
• lipienie 
• okonie 
• szczupaki. 

Zwykle polskie ryby mają ciemniejszy grzbiet i jaśniejszy brzuch. Poruszanie się w wodzie ułatwia rybom opływowy kształt ciała. Większość ryb żywi się zarówno roślinami wodnymi jak i drobnymi zwierzętami.

Przykłady ryb występujących w Polsce:

• płoć
• sandacz
• karaś
• okoń

W polskich rzekach i jeziorach żyje wiele zwierząt okrytych muszlą - mięczaków. Należą do nich:

• małże
• ślimaki

Wodę zamieszkują też pijawki. Młodociane płazy - kijanki - rozwijają się ze skrzeku (jaj) złożonego przez dorosłe samice i zapłodnionego przez samce. Ze środowiskiem wodnym są związane niektóre owady (nartniki, pływaki żółtobrzeżki oraz larwy ważek i komarów). Na dnie zbiorników wodnych występują m.in. raki oraz larwy chruścików.

Rośliny wodne i miejsca ich występowania
Przy brzegu można zobaczyć m.in.

• trzczinę
• oczeret
• pałkę
• tatarak

Rośliny te mają sztywne łodygi, dzięki czemu nie łamią się pod naporem fal. Na powierzchni wody pływają liście grzybieni i grążeli oraz drobne liście rzęsy wodnej.

Plankton roślinny stanowi pokarm dla planktonu zwierzęcego.

DZIAŁ: Życie w glebie i wodzie. ROZDZIAŁ 2.: Jakie organizmy żyją w glebie?

Próchnica - składnik gleby niezbędny roślinom do życia.

Próchnica powstaje głownie ze szczątków roślin i zwierząt. W jej tworzeniu ważną rolę odgrywają mikroskopijne organizmy glebowe - bakterie, grzyby i niektóre zwierzęta. Próchnica sprawia, że gleba nie jest jednolitą masą. Dzięki niej okruchy minerałów są zlepione w gruzełki (grudki) o różnej wielkości i różnym kształcie. Między grudkami gleby tworzą się kanaliki, którymi do korzeni roślin z łatwością docierają powietrze oraz woda z rozpuszczonymi w niej solami mineralnymi. Te składniki są niezbędne roślinom do życia.


W górnych warstwach gleby żyje mnóstwo zwierząt. Niektóre są tak małe, że do ich obserwacji jest potrzebna lupa. Większość z nich ucieka przed światłem. Organizmy glebowe są aktywne nocą, dlatego w dzień tak trudno je dostrzec. Niektóre zwierzęta spędzają w glebie całe życie, dla innych - np. chrabąszczy jest ona środowiskiem życia tylko w początkowym stadium rozwoju. Młodociane postacie chrabąszcza - pędraki - wykluwają się z jaj złożonych w glebie przez samicę i pozostają w niej od 3 do 5 lat. Gdy przeobrażają się w postać dorosła wydostają się na powierzchnię gleby.
Dżdżownice są bardzo pożyteczne, gdyż drążą korytarze, dzięki którym gleba jest spulchniona, a do korzeni roślin łatwo docierają powietrze i woda.

Organizmy żyjące w glebie

• nicienie  

 

•  wij drewniak  

• krocionóg

• skoczogonek 

• pędrak chrabąszcza
  
  

• stonoga 

 
 
 
 
 
 

• dżdżownica  

• kret